Klient pozywa? Powołaj się na wcześniejsze orzeczenie

 Joanna Torbé

Stan faktyczny: biuro podróży prowadzące działalność w Nowym Sączu wprowadziło do warunków uczestnictwa w imprezie turystycznej następujące zapis: „W przypadku działania siły wyższej np. wojny, strajku, klęski żywiołowej i innych przyczyn niezależnych od biura umowa z klientem przestaje obowiązywać”. Prawidłowość takiego postanowienia zanegował prezes UOKiK, twierdząc, że w świetle obowiązujących przepisów należałoby je uznać za niedozwoloną klauzulę.

Rozstrzygnięcie SOKiK: Sąd w całości podzielił rozstrzygnięcie prezesa UOKiK. Zgodził się zatem z tym, że jest ono niedozwolone w świetle art. 3853pkt 2 k.c., ponieważ może prowadzić do całkowitego wyłączenia odpowiedzialności organizatora turystyki za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Sformułowanie: „umowa z klientem przestaje obowiązywać”, jest zbyt lakoniczne
i nie reguluje sytuacji prawnej stron w przypadku zdarzeń kwalifikowanych jako siła wyższa. Zdaniem sądu i prezesa UOKiK siłę wyższą w konkretnej sytuacji można jednak uznać za okoliczność powodującą niemożność świadczenia. Zgodnie zaś z art. 495 k.c. jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe do zrealizowania wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać spełnienia świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy już je otrzymała, obowiązana jest do jego zwrotu na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zdaniem sądu ma to zastosowanie również do świadczenia usług turystycznych, ponieważ konsument spełnia swoje świadczenie (tj. płaci za wycieczkę) jako pierwszy (wyrok SOKiK z 16.12.2004 r., XVII Amc 109/03).

Co z tego wynika: Po pierwsze, jeśli touroperator decyduje się zawrzeć w umowie rozwiązania na wypadek zaistnienia siły wyższej, powinien zrobić to zgodnie z obowiązującymi przepisami
i w sposób precyzyjny. Po drugie, zdaniem SOKiK w przypadku niemożności świadczenia zwrot ceny następuje na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu – a więc pośrednio SOKiK dał do zrozumienia, że niekoniecznie chodzi o zwrot całej kwoty. W świetle takiego orzeczenia słuszna może wydać się opinia PIT, zgodnie z którą, jeśli rozpoczęcie i przeprowadzenie imprezy jest niemożliwe, mamy do czynienia z wygaśnięciem zobowiązania na podstawie art. 475 k.c., a zwrot świadczeń następuje według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (zgodnie z art. 495 k.c., który dotyczy umów wzajemnych). Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stanowią natomiast, że  obowiązek wydania korzyści lub zwrotu istnieje w ramach istniejącego jeszcze wzbogacenia. A zatem potencjalnie istnieje możliwość odliczenia kwot wydanych np. tytułem rezerwacji bazy noclegowej i innych uzasadnionych wydatków związanych z przygotowaniem imprezy. Choć rozwiązanie to jest kontrowersyjne, niewykluczone jest, że aktualnie linia orzecznicza może się zmienić. Jeśli touroperator planuje zwrócić tylko część ceny za imprezę, która nie doszła do skutku z powodu siły wyższej, warto o tym orzeczeniu pamiętać i w razie zarzutów powołać się na nie.