W grupie siła – czyli czego w 2010 roku mogą bać się małe biura

Joanna Torbé

Koncepcja pozwu zbiorowego jest próbą poszukiwania takich regulacji, które w sposób sprawny pozwolą dochodzić roszczeń o tzw. masowym charakterze. Niektóre kraje europejskie posiadają już podobne regulacje (np. Włochy), w innych ich wprowadzenie jest przedmiotem ożywionej dyskusji, jeszcze inne wprowadziły ustawy mające na celu „przetestowanie” tego rodzaju postępowania tylko w określonych sprawach (np. Niemcy). Z końcem roku Sejm niemal jednogłośnie uchwalił stawę, która ma pozwolić na dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym (tzw. pozwy zbiorowe).
Dla branży turystycznej, która atakowana jest nie tylko przez konsumentów, to jeszcze jeden powód do obaw. Teraz bowiem niezadowoleni klienci, którzy uważają że, np. biuro nie rozliczyło się z nimi w należyty sposób, nie machną już ręką, twierdząc, że ubieganie się o kilkaset złotych jest nieopłacalne, biorąc pod uwagę długość i koszty postępowania sądowego. Co więcej, poprawka Senatu zaakceptowana przez Sejm powoduje, że stracą zawłaszcza małe biura, które mogłyby się jednoczyć w walce o sprawy niemieszczące się w ograniczeniach wprowadzonych przez Senat.

Wystarczy 10 niezadowolonych
W Polsce grupa, która chce dochodzić roszeń w postępowaniu grupowym, będzie musiała liczyć co najmniej 10 podmiotów. W przypadku roszczeń przeciwko biurom podróży będzie to stosunkowo proste – w końcu wspólne wakacje jednoczą. Niezadowoleni wycieczkowicze, którzy spędzili ze sobą dwa tygodnie, bez większego kłopotu zbiorą co najmniej 10 znajomych im osób. Ich roszczenia będą musiały być jednak oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej (patrz przykład).
Postępowanie grupowe w sprawach o roszczenia pieniężne jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wysokość roszczenia każdego członka grupy została ujednolicona przy uwzględnieniu wspólnych okoliczności sprawy. Zakres przedmiotowy spraw, w których można będzie skorzystać z tej instytucji, jest zasadniczo nieograniczony. Grupa będzie musiała wybrać swojego reprezentanta już od początku postępowania – to on w jej imieniu złoży pozew do sądu. Takim reprezentantem będzie mogła być osoba wybrana z grupy, a konsumentów wspomóc mogą ich miejscy rzecznicy. Oprócz reprezentanta ustawa wprowadza przymus adwokacko-radcowski. Zastępstwo przez adwokata albo radcę prawnego nie jest jednak potrzebne, jeżeli osoba będąca reprezentantem grupy ma taki status.

Pełnomocnik dostanie pieniądze, jeśli wygra
Zachętą do skorzystania z pozwów zbiorowych może być też sposób wynagrodzenia pełnomocnika. Ustawa dopuszcza bowiem (niemożliwe dotychczas) wynagrodzenie procentowe od wygranej sprawy. Umowa regulująca wynagrodzenie pełnomocnika może określać wynagrodzenie w stosunku do kwoty zasądzonej na rzecz powoda – maksymalnie jednak 20 proc. tej kwoty. Pozwane biuro czy przewoźnik muszą się więc liczyć z tym, że pełnomocnik będzie chciał wywalczyć jak największe odszkodowania. Sprawy dotyczące pozwów zbiorowych rozpatrywał będzie sąd okręgowy w składzie trzech sędziów.

Pozwany może żądać kaucji
Dla konsumentów utrudnieniem może być możliwość zażądania przez pozwanego od sądu, aby ten zobowiązał powoda do wpłacenia kaucji, która ma na celu zabezpieczenie kosztów procesu. Żądanie można skierować do czasu pierwszej czynności procesowej. Jeśli sąd stwierdzi, że jest ono uzasadnione, wyznaczy termin i wysokość kaucji. Nie może być ona wyższa niż 20 proc. wartości przedmiotu sporu. Powodowie (np. konsumenci) otrzymają minimum miesięczny termin na jej wniesienie. Kaucję składa się w gotówce. Niewpłacenie kaucji spowoduje odrzucenie pozwu (uprzednio sąd wezwie powodów do zapłaty).

W USA nie tak różowo – Senat chce ograniczeń
Instytucja pozwu zbiorowego od dawna funkcjonuje w USA. Postępowanie grupowe wykorzystywane jest tam nie tylko jako narzędzie walki konsumentów z wielkimi koncernami tytoniowymi czy farmaceutycznymi, ale także jako środek dochodzenia roszczeń przez przedsiębiorców, w tym biura podróży, które prowadziły liczne procesy z liniami lotniczymi.
W praktyce okazało się, że idea tego postępowania nie do końca sprawdziła się, a sądy zostały zalane małymi pozwami zbiorowymi.
Dlatego właśnie w grudniu Senat wprowadził do ustawy poprawkę ograniczającą zakres przedmiotowy ustawy do spraw:
• o ochronę konsumentów,
• z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,
• z tytułu czynów niedozwolonych,
a także wprowadzenie wyjątku odnośnie do tego zakresu wyłączające możliwość dochodzenia w postępowaniu grupowym roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Przyjęcie takiego rozwiązania może przyczynić się do wyeliminowania ewentualnego nadużywania w praktyce instytucji pozwu zbiorowego, ale z drugiej strony szkodzi małym biurom, dla których liczba spraw, w których będą mogły pozywać zbiorowo, skurczyła się drastycznie. W głównej mierze będzie to instytucja wykorzystywana przez konsumentów.
Jeśli rzeczywiście będą oni jednoczyć się w walce przeciwko małym biurom, w najgorszym wypadku może to doprowadzić do upadłości tych ostatnich.

Pierwsze pozwy już w połowie 2010 r.
Obecnie uchwalona ustawa czeka na podpis prezydenta. Wejdzie ona w życie po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia, a więc najprawdopodobniej w połowie przyszłego roku.
dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym

Co zachęci konsumentów do składania zbiorowych pozwów
• Pozew zbiorowy nie wymaga indywidualnego zaangażowania strony powodowej –ma ona swojego reprezentanta oraz pełnomocnika
• Choć obowiązuje przymus adwokacko-radcowski – koszty pełnomocnika rozkładają się na wszystkich pokrzywdzonych, a dodatkowo jego wynagrodzenie może zostać uzależnione od wygrania sprawy

Co zniechęci konsumentów do składania zbiorowych pozwów
• Na wniosek pozwanego sąd może zarządzić o konieczności wpłacenia kaucji przez powodów
• Nastąpi standaryzacja odszkodowania – a zatem będzie musiało mieć ono jednakową wysokość
• Opłata od pozwu jest stosunkowo mała i wynosi tylko 2proc. przedmiotu sporu