Popsute wakacje to nie dobro osobiste, choć i tak biuro musi za nie zapłacić

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę na to, że upowszechnienie turystyki oraz umów o podróż sprawiło, że powstały nowe problemy prawne. Dotychczas były one nieznane albo traktowane jako marginesowe. Jedną z takich problematycznych kwestii sprawiającą szczególną trudność orzeczniczą są roszczenia o naprawienie szkody określanej jako utrata przyjemności z wakacji.
Brak przyjemności, ale zwartość portfela ta sama
Szkoda spowodowana zmarnowanym urlopem polega na utracie oczekiwanych w związku z zawarciem umowy przyjemnych przeżyć, związanych najczęściej z podróżą, relaksem i wypoczynkiem. Nie budzi wątpliwości, że ma ona charakter niematerialny – wszak w majątku poszkodowanego klienta nie dochodzi z tego tytułu do jakiegokolwiek uszczerbku.
Nieuzyskana w wyniku niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej umowy przyjemność oczekiwana w związku z podróżą pozostaje wyłącznie w sferze wrażeń i uczuć. Jest więc zjawiskiem czysto psychicznym, pozbawionym elementu majątkowego lub komercyjnego. O ile więc szkody majątkowe powstałe w wyniku wadliwego wykonania umowy kompensuje się na podstawie art. 471 k.c., o tyle istnieje duży problem z określeniem podstawy prawnej dochodzenia takiej kompensaty w przypadku szkód o charakterze niematerialnym.
Umowa na korzyść klienta – niespotykana
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że założenie, iż zmarnowane wakacje są szkodą o charakterze niemajątkowym, aktualizuje problem ewentualnej podstawy odpowiedzialności organizatora imprezy turystycznej. Problem ten powstaje dlatego, że w polskim prawie zobowiązań dominuje pogląd, zgodnie z którym naprawienia szkody niemajątkowej (zadośćuczynienia za krzywdę) można żądać tylko w wypadkach przewidzianych przez ustawę. Oczywiście, nie jest wykluczone naprawienie szkody niemajątkowej wynikającej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, jeżeli strony stosunku obligacyjnego tak postanowią (art. 3531 k.c.) – czyli w sytuacji, gdy biuro podróży w umowach z klientami zastrzega, że pokryje również szkody niemajątkowe wynikające z niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Przykłady takich umów, jak podkreślił SN – przynajmniej w stosunkach turystycznych – są jednak nieznane.
Lansowana koncepcja odrzucona
Sąd Najwyższy odrzucił jako podstawę roszczenia o zadośćuczynienie za zmarnowany urlop nie tylko art. 56 k.c., lecz także koncepcję zakładającą, że w takim przypadku dochodzi do odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych. Koncepcja z tym związana niejednokrotnie lansowana także przez powodów/klientów biur podróży nie znalazła uznania SN. Według sądu dobrem osobistym jest wartość immanentnie złączona z istotą człowieczeństwa oraz naturą człowieka, niezależna od jego woli, stała, dająca się skonkretyzować i obiektywizować. Na tle takiego pojmowania dóbr osobistych nie można konstruować – co się niekiedy czyni – dobra osobistego w postaci prawa do niezakłóconego odpoczynku, przypisywanego konsumentowi zawierającemu umowę o świadczenie usług turystycznych. Należy poza tym pamiętać, że każde dobro osobiste skupia w sobie dwa elementy: chronioną wartość oraz prawo żądania od innych poszanowania jej. Spokojny, niezakłócony odpoczynek na zorganizowanych wczasach nie odpowiada tym przesłankom. Jak podkreślił sąd – jest on zwykłym przejawem zachowania człowieka, zaspokojeniem jego – najczęściej doraźnej – potrzeby, nie przez wszystkich zresztą odczuwanej.
Orzeczenie w sprawie Leitner kluczem do interpretacji polskich przepisów
Sąd Najwyższy przypomniał, że problematyka szeroko rozumianej umowy o podróż oraz odpowiedzialności z tego tytułu stała się przedmiotem Dyrektywy nr 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek. Dyrektywa ta została implementowana przez wszystkie państwa Unii Europejskiej, także przez Polskę, co nastąpiło Ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych. Te przepisy stały się przedmiotem orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
W wyroku z dnia 12 marca 2002 r., S. Leitner v. TUI Deutschland GmbH, nr C-168/00 (EurLex nr 62000J0168), trybunał orzekł, iż art. 5 dyrektywy 90/314 co do zasady przyznaje konsumentowi prawo do odszkodowania za uszczerbek niemajątkowy poniesiony na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez organizatora imprezy turystycznej. Należy bowiem przyjąć, że istnieją podstawy do szerokiej interpretacji pojęcia szkody. Jednym z argumentów przemawiających za tym jest to, że podstawowym bodźcem pobudzającym konsumenta do korzystania z imprezy turystycznej jest osiągnięcie korzyści niematerialnej (przyjemności wypoczynku, spokoju, relaksu, poczucia komfortu itp.). Nieuzyskanie jej na skutek zaniedbań organizatora, a więc utrata przyjemności (zmarnowanie urlopu), jest często jedynym uszczerbkiem poniesionym przez konsumenta.
Jako podstawę roszczeń konsumentów SN wskazał art. 11a ustawy o usługach turystycznych. Jeżeli bowiem państwo członkowskie dopełniło obowiązku transpozycji dyrektywy (został on spełniony przez nowelizację Ustawy dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych), to jej skutki wiążą za pomocą prawa krajowego, w tym wypadku – ustawy. W tej sytuacji nie ulega wątpliwości, że implementacja dyrektywy do prawa polskiego w formie ustawy oznacza obowiązek takiej jego wykładni, która jest zgodna z dyrektywą. Z kolei jeżeli dyrektywa była poddana interpretacji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej to należy postępować zgodnie z tą interpretacją. Skoro TS w przytoczonym orzeczeniu z dnia 12 marca 2002 r. orzekł, że art. 5 dyrektywy 90/314 powinien być wykładany w sposób obejmujący pojęciem szkody także uszczerbek niemajątkowy w postaci zmarnowanego urlopu, to zdaniem SN art. 11a u.u.t. musi być wykładany w ten sam sposób. Taka wykładnia, mająca zarazem charakter scalający, pozwala również na wniosek, że rozwiązanie zastosowane w prawie krajowym jest zgodne z dyrektywą.
Uzasadnienie do uchwały SN z 19.11.2010 r., sygn. akt sygn. akt III CZP 79/10

WAŻNE
Nadana przez SN interpretacja art. 11a ustawy o usługach turystycznych nie daje podstawy do równie szerokiego interpretowania art. 471 k.c., który ma analogiczne brzmienie i dotyczy stosunków zobowiązaniowych (np. umowy pomiędzy biurem a kontrahentem czy biurem a agentem). Art 11 u.u.t w zakresie, w którym dopuszcza przyznanie zadośćuczynienia za szkodę wyrządzoną niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy o imprezę turystyczną, stanowi przepis szczególny w stosunku do art. 471 k.c.
Joanna Torbé

---

Ubezpieczenie drogie, ale o szerszym zakresie

Zabezpieczenia | Kolejne rozporządzenie już obowiązuje
Minister finansów wydał rozporządzenie niezbędne do funkcjonowania znowelizowanej ustawy o usługach turystycznych.

Pod koniec grudnia weszło w życie Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21.12.2010 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia na rzecz klientów w związku z działalnością wykonywaną przez organizatorów turystyki i pośredników turystycznych (Dz.U. nr 252, poz. 1690).
Jakie szkody pokryje ubezpieczenie?
W nowo wydanym akcie wskazano szczegółowo, jaki jest zakres obowiązkowego ubezpieczenia. Przede wszystkim z założenia ma ono pokryć koszty podróży uczestników imprezy turystycznej do miejsca wyjazdu lub planowanego powrotu w wypadku, gdy organizator lub pośrednik turystyczny wbrew obowiązkowi nie zapewnią go. Poza tym zagwarantować ma zwrot środków wniesionych przez klientów tytułem zapłaty za wycieczkę w wypadku, gdy z przyczyn dotyczących ww. podmiotów oraz osób, które działają w ich imieniu, nie zostanie ona zrealizowana. Z kolei w przypadku, gdy nie zostanie zrealizowana jej część (z powodu tych samych okoliczności), zapewnione będzie częściowe pokrycie kosztów, w zakresie, w którym nie doszła ona do skutku.
Nowy podział
Dotychczas w celu określenia minimalnej sumy gwarancyjnej na rzecz jednego klienta z tytułu umowy ubezpieczenia istniała kwalifikacja według kryterium państwa, w którym organizator turystyki (lub pośrednik) wykonywał działalność. Tymczasem w nowym rozporządzeniu zaproponowano podział organizatorów i pośredników na trzy grupy – analogiczny do wprowadzonego rozporządzeniem dotyczącym minimalnej sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej. Do pierwszej z nich należą ci, którzy organizują imprezy na terytorium państw pozaeuropejskich (niezależnie od stosowanego środka transportu) oraz na obszarze państw europejskich, o ile tylko wykorzystują transport lotniczy w ramach przewozu czarterowego. Zdaniem MF imprezy turystyczne sprzedawane przez tych organizatorów stanowią taką samą grupę ryzyka. Do innej kategorii zaliczono tych, którzy ww. działania wykonują na obszarze państw europejskich, ale wykorzystują inny środek transportu niż lotniczy przewóz czarterowy.
Ponieważ koszty sprawdzenia klientów do kraju oraz ceny wycieczek na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz państw ościennych są porównywalne, do trzeciej grupy zaliczono organizatorów i pośredników urządzających takie imprezy.
PIT umiarkowanie zadowolona
Minimalna wysokość sumy gwarancyjnej na rzecz klientów z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia została określona na takim samym poziomie jak minimalna suma gwarancji ubezpieczeniowej lub bankowej [„WT” nr 1 (233), str. 15]. Do ustalenia wysokości wskaźników procentowych oraz sum minimalnego zabezpieczenia wzięte zostały pod uwagę termin oraz wysokość pobieranych przedpłat (określona procentowo).
A zatem podstawowa wartość wynosi dla poszczególnych grup odpowiednio: 12 proc., 7 proc., 3 proc. rocznych przychodów z tytułu wykonywanej działalności (nie mniej niż równowartość 40 tys. euro, 7,5 tys. euro, 4,5 tys. euro). Tyle zapłacą organizatorzy niestosujący przedpłat oraz pobierający je w terminie do 30 dni przed dniem rozpoczęcia imprezy turystycznej lub w wysokości do 10 proc. ceny imprezy.
Z takiego rozwiązania zadowolona jest Polska Izba Turystyki, która w wydanym przez siebie komunikacie stwierdziła, że Ministerstwo Finansów przyjęło jej propozycję ustalenia minimalnej sumy gwarancyjnej dla ubezpieczenia zawieranego przez przedsiębiorcę na rzecz klientów w wysokości stanowiącej dla różnych zakresów działalności odpowiednio: taki sam procent jego rocznych obrotów jak procent określony przy ustalaniu minimalnych sum gwarancji bankowej i ubezpieczeniowej.
W efekcie zmiany mogą spowodować, że ubezpieczenie będzie częściej wykorzystywaną formą zabezpieczenia, bo – choć, jak wskazuje PIT, jest to nadal forma droższa – po zmianach mogą ją zaakceptować nie tylko organizatorzy i pośrednicy, lecz także ubezpieczyciele.

---

Wizy krajowe krótsze i nie dla osób wpisanych do SIS

Prawo administracyjne | Polskie prawo przystosowuje się przepisów do strefy Schengen Pod koniec grudnia weszły w życie zmiany w ustawie o cudzoziemcach. Najistotniejsze różnice dotyczą wydawania i przedłużania wiz krajowych.

Przede wszystkim nowelą skrócono ważność wizy krajowej, która obecnie nie może przekroczyć roku. Różnica jest znaczna, bowiem do niedawna okres ten wynosił pięć lat. Nieco odmienne od dotychczasowego znaczenie zyskają pojęcia „wiza” i „wiza krajowa”, w ich definicjach zaznaczono bowiem, że do procedury ich wydawania będą miały zastosowanie przepisy Konwencji Wykonawczej Schengen.
Ważna zmiana wiąże się z wprowadzeniem zasady, która stwierdza, że Polska może odmówić wydania wizy krajowej, gdy dane cudzoziemca zostały wpisane do Systemu Informacyjnego Schengen (SIS) w celu odmowy wjazdu. Warto przypomnieć, że SIS jest bazą danych, która zawiera informacje o tym, czy osoby przekraczające granicę strefy Schengen (lub znajdujące się na jej terenie) nie są poszukiwane, niejawnie nadzorowane lub czy nie dotyczy ich zakaz wstępu.
Wyjątkowo Polska będzie mogła wydać wizę cudzoziemcowi, którego dane zostały wpisane do SIS, jeżeli będą za tym przemawiały poważne przyczyny, zwłaszcza humanitarne lub zobowiązania międzynarodowe. W takiej sytuacji konsul rozpatrujący wniosek o wydanie wizy za pośrednictwem Komendanta Głównego Policji będzie musiał jednak zasięgnąć opinii kraju strefy Schengen, który dokonał wpisu. JT

---

ZMIANY W PRAWIE

TURYSTYKA
Ministerstwo Sportu i Turystyki spóźnia się z kolejnymi rozporządzeniami. Nadal nie ma dwóch kluczowych rozporządzeń, za których wydanie odpowiedzialne jest MSiT. Chodzi o rozporządzenie w sprawie wzorów formularzy umowy gwarancji bankowej, umowy gwarancji ubezpieczeniowej oraz umowy ubezpieczenia na rzecz klientów, a także rozporządzenie dotyczące przewodników turystycznych i pilotów wycieczek. Rzecznik prasowy resortu nie wypowiada się na temat przybliżonego terminu opracowania tych aktów.
Pojawiły się już pierwsze w tym roku nowe klauzule w rejestrze. 4 stycznia 2011 r. do rejestru klauzul niedozwolonych wpisano postanowienia umowne stosowane przez Biuro podróży Nowa Itaka sp.
z o.o. w Opolu oraz Excalibur Tours. Dotyczyły one regulacji związanych
z wzrostem ceny wycieczki, procentowych potrąceń w przypadku rezygnacji klienta z imprezy oraz terminu przewidzianego na wniesienie reklamacji.

PRZEWOŹNICY
Dobowe karty opłat tańsze.
1 stycznia 2011 r. weszło w życie Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 22 grunia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za przejazd po drogach krajowych. Ceny dobowych kart opłat pojazdów powyżej 12 ton innych niż autobusy zmieniają się z 46 zł na 43 zł.
Unia wprowadza nowe przepisy dotyczące opłat nawigacyjnych. W Dzienniku Urzędowym UE opublikowane zostało Rozporządzenie Komisji (UE) nr 1191/2010 z dnia 16 grudnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1794/2006 ustanawiające wspólny schemat opłat za korzystanie ze służb żeglugi powietrznej. Najistotniejsze zmiany dotyczą wprowadzenia kategorii tzw. kosztów ustalonych i wprowadzenia schematu podziału ryzyka (związanego ze zmianą kosztów oraz wielkości ruchu) pomiędzy instytucje zapewniające służby żeglugi powietrznej i państwa członkowskie a użytkowników przestrzeni powietrznej. Jak podaje ULC, nowe przepisy po raz pierwszy będą miały zastosowanie do opłat trasowych na rok 2012 (ustalanych w roku 2011). W odniesieniu do opłat terminalowych istnieje możliwość odroczenia stosowania zmienionych przepisów do roku 2014 włącznie. Źródło: ulc.gov.pl.

PRAWO GOSPODARCZE
W Sejmie trwają prace nad nowelizacją ustawy o podpisach elektronicznych. Celem zmian jest ułatwienie stosowania tej metody uwierzytelnienia w elektronicznym obrocie prawnym. Ustawa przewiduje rozszerzenie listy usług certyfikacyjnych, a zwłaszcza katalogu dostępnych rodzajów podpisu elektronicznego, co umożliwić ma lepsze dostosowanie narzędzi oraz ich ceny do potrzeb m.in. przedsiębiorców. Podpisy elektroniczne będą mogły być składane zarówno przez osoby fizyczne, jak i osoby prawne lub jednostki organizacyjne, przy zastosowaniu lub bez zastosowania bezpiecznego urządzenia do składania podpisu elektronicznego oraz w oparciu o certyfikat zwykły lub kwalifikowany.
Od 2011 roku można już wysyłać faktury e-mailem. Nie trzeba przy tym opatrywać ich bezpiecznym podpisem. Jeśli faktura została zaakceptowana przez kontrahenta, można wysłać ją w dowolnym formacie elektronicznym. Wymagane jest jednak zapewnienie autentyczności pochodzenia i integralności treści faktury.

PRZEJŚCIA GRANICZNE
Będą dodatkowe przejścia graniczne. Weszło w życie Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20.12.2010 r. w sprawie ustalenia dodatkowych, lotniczych przejść granicznych (Dz.U. nr 249, poz. 1672). Od 1 stycznia 2011 r. do 31 grudnia 2012 r. będą znajdować się one na lotnisku: Jelenia Góra, Mazury, Mielec, Przylep k. Zielonej Góry, Świdnik k. Lublina, Warszawa-Babice, Warszawa-Modlin.

PRAWO PRACY
Nowe zasady rozliczania czasu pracy. Począwszy od 1 stycznia 2011 r. święta przypadające w okresie rozliczeniowym i w innym dniu niż niedziela nie obniżają już wymiaru czasu pracy o osiem godzin, jeśli przypadają w dniu wolnym – tak jak miało to miejsce dotychczas.
Trzeba będzie płacić składki zdrowotne za pracowników oddelegowanych do pracy za granicą. Od 1 stycznia obowiązuje Ustawa z 3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. nr 257, poz. 1723). Wprowadza ona kilka istotnych zmian w zakresie obowiązku odprowadzania składki zdrowotnej, także w sytuacji, gdy nie jest pobierana zaliczka na podatek dochodowy. Najważniejsze wydaje się wprowadzenie obowiązku obliczania i odprowadzania składki zdrowotnej od wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi oddelegowanemu do pracy za granicę. Przepis ten obowiązuje nawet wtedy, gdy dochody uzyskiwane z tego tytułu podlegają lub będą podlegać opodatkowaniu poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a pracownik wykonuje pracę w kraju, z którym Polska zawarła umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania.